We Włoszech to nie Święty Mikołaj przynosi węgiel niegrzecznym dzieciom, lecz wiedźma La Befana. Ta wyjątkowa postać, głęboko zakorzeniona w włoskiej tradycji, odwiedza domy w nocy z 5 na 6 stycznia, pozostawiając prezenty dla grzecznych maluchów, a węgiel – lub jego słodką alternatywę – dla tych, którzy nie zachowywali się najlepiej [3][4].
Tradycja La Befany stanowi integralną część włoskiej kultury i różni się znacząco od zwyczajów znanych w innych krajach europejskich. Podczas gdy większość dzieci na świecie oczekuje prezentów od Świętego Mikołaja w okresie Bożego Narodzenia, włoskie pociechy z niecierpliwością wyczekują wizyty tej tajemniczej wiedźmy na początku stycznia.
Kim jest La Befana i skąd pochodzi ta tradycja
La Befana to postać o niezwykle długiej historii, sięgającej czasów przedchrześcijańskich. Jej korzenie można odnaleźć w starożytnych kultach neolitycznych, które były związane z objawieniem się boskiego syna [1]. Ta wiedźma nie jest jednak postacią negatywną – przeciwnie, pełni rolę dobrej wróżki, która nagradza i karze dzieci zgodnie z ich zachowaniem przez cały rok.
Nazwa „Befana” prawdopodobnie pochodzi od zniekształconego słowa „Epifania” (Objawienie Pańskie), co bezpośrednio łączy tę tradycję ze Świętem Trzech Króli obchodzonym 6 stycznia [1]. W kulturze włoskiej to właśnie ten dzień, a nie Wigilia czy Boże Narodzenie, ma szczególne znaczenie dla dzieci oczekujących prezentów.
Symbolika komina, przez który Befana wchodzi do domów, również ma swoje historyczne uzasadnienie. W czasach neolitycznych komin stanowił naturalną drogę dostępu do wnętrza mieszkań, co z czasem stało się charakterystycznym elementem tej tradycji [1]. Obraz wiedźmy schodzącej po kominie z workiem pełnym prezentów i węgla jest dziś rozpoznawalny w całych Włoszech.
Rytuał węgla dla niegrzecznych dzieci
Tradycyjnie węgiel był karą dla dzieci, które przez miniony rok nie zachowywały się zgodnie z oczekiwaniami rodziców. Befana, znając dokładnie zachowanie każdego dziecka, decydowała o tym, co znajdzie się w skarpecie powieszonej przy kominku lub łóżku [3].
Współcześnie prawdziwy węgiel został w dużej mierze zastąpiony bardziej przyjazną dla dzieci alternatywą – bryłami cukru pomalowanymi na czarno [3][4]. Ta zmiana sprawia, że nawet „kara” staje się słodka, a tradycja zachowuje swój symboliczny charakter, nie powodując jednocześnie prawdziwego smutku u najmłodszych.
Proces przygotowań do nocy Befany przypomina przygotowania do wizyty Świętego Mikołaja w innych krajach. Dzieci wieszają skarpety, zostawiają dla wiedźmy przekąski, a rodzice dyskretnie wypełniają je prezentami lub symbolicznym węglem. Węgiel od Befany stał się więc elementem wychowawczym, który ma na celu motywowanie dzieci do lepszego zachowania w nadchodzącym roku.
Współczesne obchody tradycji Befany
Dzisiejsza tradycja La Befany ewoluowała, zachowując jednocześnie swój autentyczny charakter. W nocy z 5 na 6 stycznia włoskie rodziny kontynuują ten zwyczaj, który jest znacznie bardziej zauważalny niż podobne tradycje w innych krajach europejskich [4].
Współczesne dzieci we Włoszech doskonale znają zasady rządzące wizytą Befany. Grzeczne pociechy znajdą w swoich skarpetkach słodycze, małe zabawki i inne drobne prezenty. Te, które nie zachowywały się najlepiej, muszą liczyć się z obecnością słodkiego węgla – przypomnienia o konieczności poprawy swojego zachowania.
Wielu rodziców wykorzystuje tę tradycję jako narzędzie wychowawcze przez cały rok. Groźba otrzymania węgla od Befany ma podobną moc jak ostrzeżenie o tym, że Święty Mikołaj może ominąć dom niegrzecznego dziecka. Befana stała się więc postacią, która pomaga rodzicom w kształtowaniu właściwych postaw u swoich pociech.
Znaczenie kulturowe i religijne tradycji
Befana reprezentuje unikalne połączenie tradycji przedchrześcijańskich z elementami religijnymi. Jej związek z Objawieniem Pańskim i przyjściem Trzech Króli do Betlejem nadaje tej postaci głębszy, duchowy wymiar [1]. W ten sposób włoska kultura zachowała starożytne wierzenia, adaptując je do chrześcijańskiego kalendarza liturgicznego.
Ta wiedźma nie jest postacią przerażającą, jak mogłoby się wydawać. W kulturze włoskiej La Befana jest ukochaną babcią, która pamięta o wszystkich dzieciach i sprawiedliwie je ocenia. Jej wygląd – zgarbiona postać w czarnych szatach, z miotłą – może wydawać się groźny, ale jej intencje są zawsze dobre.
Połączenie kary i nagrody w postaci węgla i prezentów odzwierciedla uniwersalną potrzebę równowagi między sprawiedliwością a miłosierdziem. Befana uczy dzieci, że każde działanie ma swoje konsekwencje, ale nawet kara może być słodka, jeśli dziecko jest gotowe wyciągnąć właściwe wnioski.
La Befana na tle europejskich tradycji
W porównaniu z innymi europejskimi tradycjami bożonarodzeniowymi, włoska Befana wyróżnia się swoim unikalnym charakterem i znaczeniem kulturowym [4]. Podczas gdy w większości krajów prezenty przynosi Święty Mikołaj, Christkind czy inne postaci związane bezpośrednio z Bożym Narodzeniem, Włochy zachowały swoją odrębną tradycję.
Ta różnorodność europejskich zwyczajów pokazuje bogactwo kulturowe kontynentu. Tradycja Befany jest zdecydowanie bardziej zauważalna w porównaniu z analogicznymi zwyczajami w innych krajach, co świadczy o jej głębokim zakorzenieniu w włoskim społeczeństwie [4].
Włoskie dzieci często znają zarówno postać Świętego Mikołaja, jak i La Befany, co sprawia, że mogą cieszyć się prezentami dwukrotnie w okresie świątecznym. Jednak to właśnie węgiel od Befany pozostaje najbardziej charakterystycznym elementem tej tradycji, niepowtarzalnym w skali europejskiej.
Przyszłość tradycji La Befany
Współczesne Włochy, mimo globalizacji i wpływów innych kultur, konsekwentnie pielęgnują tradycję La Befany. Węgiel dla niegrzecznych dzieci pozostaje ważnym elementem wychowawczym, choć jego forma ewoluuje zgodnie z duchem czasów.
Młode pokolenie włoskich rodziców kontynuuje tę tradycję, często łącząc ją z nowoczesnymi elementami. Befana może pozostawiać bileciki z radami, małe zadania do wykonania czy inne kreatywne formy komunikacji z dziećmi. Jednak podstawowa idea nagrody i kary reprezentowana przez prezenty i węgiel pozostaje niezmieniona.
Ta trwałość tradycji świadczy o jej głębokim znaczeniu dla włoskiej tożsamości kulturowej. La Befana nie jest jedynie reliktiem przeszłości, ale żywą częścią współczesnej kultury, która pomaga przekazywać wartości z pokolenia na pokolenie. Wiedźma przynosząca węgiel pozostanie więc integralną częścią włoskich domów na długie lata.
Źródła:
- https://soultravel.pl/kultura/tradycje-i-wierzenia/kto-przynosi-prezenty-we-wloszech-la-befana-czarownica-zamiast-mikolaja/
- https://www.wloskielove.pl/kultura/tradycje-bozonarodzeniowe-we-wloszech/
- https://www.polacynasardynii.pl/kto-przynosi-wegiel-niegrzecznym-dzieciom-we-wloszech/
- https://forsal.pl/lifestyle/aktualnosci/artykuly/9389274,bozonarodzeniowy-koziol-sw-mikolaj-kto-w-europie-przynosi-dzieciom-prezenty.html
PolacyNaSardynii.pl to portal prowadzony przez zespół pasjonatów, którzy Sardynię pokochali na tyle, by uczynić ją swoim domem. Pokazujemy wyspę oczami tych, którzy naprawdę ją żyją – od praktycznych porad po autentyczne odkrycia kulinarne i kulturowe.